بررسی تطبیقی مرگ و مرگ اندیشی در نهج البلاغه و کتاب مقدس

مرگ، قانون فراگیر برای همه موجودات ماسوی الهی و جمیع آدمیان است و مرگ پذیری، سیر تکاملی موجودات و حرکت استکمالی وخروج از قوه به فعل آنها است و آن هنگام که مرگ در افق اندیشه امام علی (علیه السلام) و از زاویه نهج البلاغه نگریسته می شود، دروازه ای از معنا و معرفت به سوی انسان گشوده می شود و موضوع علمی و عملی آدمی را نسبت به هستی و حیات، عمق و تکامل می بخشد. دیدگاه امام علی (علیه السلام) نگاه کردن به سیمای مرگ ، مرگ را زیبا و دوست داشتنی می سازد و مرگ را سیر صعودی و حرکت تکاملی و ضرورت حیات این جهانی می نماید و عرفان و عشق به عالم و آدم را بیشتر و شدیدتر می کند. بنابر این، جا دارد نگرش ها و بینش های امام علی (علیه السلام) در تفسیر ماهیت و حقیقت مرگ و مرگ اندیشی از لایه های مختلف نهج البلاغه استخراج شود و به بررسی تطبیقی آن با مبانی اعتقادی مشابه موجود درباره مرگ در کتاب مقدس (عهد جدید و عهد قدیم) یهود و مسیح پرداخته شود تا با روشن شدن معنای حقیقی مرگ و اندیشیدن به آن، بیان ظاهر کیفیت ملک الموت و حال محتضر در هنگام مرگ و ... طرز تلقّی انسان و تفسیر آدمی از حیات تغییر پیدا کند زیرا حیات شناسی در مرگ شناسی و مرگ آگاهی در حیات آگاهی تأثیر متقابل و معنا بخش خواهد گذاشت. پژوهش حاضر شامل چهار فصل است، در فصل اول به بیان کلیات طرح از جمله تبیین موضوع، پیشینه تحقیق، اهداف و ضرورت های پژوهش و مفاهیم اصطلاحات مرتبط با موضوع که نیازمند دانستن مفهوم لغوی و اصطلاحی آنان هستیم، پرداختیم. مسئله مرگ و اعتقاد به جهان پس از مرگ، معاد و قیامت از مسائل اعتقادی و اصول دین ما مسلمانان است که دارای ابهام است، چنان که در قرآن و روایات بسیاری از معصومان (علیهم السلام) به وصف لغوی و عرفی آن پرداخته اند. لذا بسیاری از پژوهشگران متقدم و متأخر برای روشن کردن معنا و مفهوم مرگ، اجل، روح، کیفیت قبض روح شدن و ملک الموت و... و توجه دادن به درجه اهمیت این مسئله، کتاب ها و مقالاتی با موضوع مرگ و مرگ اندیشی در نهج‏البلاغه و یا در کتاب مقدس تألیف کرده اند. اما وجه تمایز پژوهش فوق با این تألیفات در این است که با بررسی تطبیقی مرگ و مرگ اندیشی در نهج البلاغه و کتاب مقدس و استخراج مشابهت ها، وجه تمایز و نکات اصلی و کلیدی از آن ها، به سوالات موجود در این باره پاسخ دهد و نشان دهد نهج البلاغه که دربردارنده سخنان گوهربار از امام علی (علیه السلام) است، بسیار بالاتر از عهدین است و این نشان دهنده تحریفات موجود در کتاب مقدس است. فصل دوم این تحقیق را با عنوان حقیقت مرگ نگاشته ایم. در این فصل بیان کردیم که مرگ به معنای ترک تعلق و قطع ارتباط روح انسان با بدن دانسته شده و به بیان ویژگی های مرگ در نهج البلاغه و بیان حقیقت مرگ در تورات و انجیل پرداختیم. در این فصل یادآور شده ایم که هر انسان عاقلی که سفری در پیش داشته باشد، از مدت ها قبل، آمادگی های لازم و زاد و توشه این سفر را فراهم می آورد تا بتواند در کمال موفقیت و سلامت این سفر را پشت سر بگذارد. حال این سوال مهم مطرح می شود که آیا شایسته نیست انسان برای مهم ترین و حساس ترین سفری که در زندگی پیش روی خود دارد، زاد و توشه ای نیکو و شایسته فراهم کند؟! اما فصل سوم این تحقیق را به بیان یاد مرگ و ارزش آن اختصاص داده ایم. در این فصل متذکر شده ایم که مرگ از انسان غفلت نمی کند. انسان چه بخواهد و چه نخواهد، مرگ و اجلش فرا خواهد رسید و هرگز برای همیشه در این دنیا زندگی نخواهد کرد. حتی انبیای الهی که بهترین بندگان خداوند بودند، پس از چند سال زندگی در این دنیا، از این جهان رخت بربستند. لذا اندیشیدن درباره مرگ و یادکردن از آن بر همه لازم است، امام علی (علیه السلام) درباره ارزش یاد مرگ و توجه به مرگ و عدم غفلت فرمودند: «أُوصِیکُمْ بذکْرِ الْمَوْتِ وَ إِقْلَالِ الْغَفْلَهِ عَنْهُ؛ شما را به یاد کردن مرگ و به کم کردن غفلت و بی خبری از آن وصیّت می‏کنم». لذا گذشت زمان و گذر عمر، به انسان ها هشدار می دهد که خویشتن را هر لحظه، برای کوچ کردن از این سرای فانی آماده سازند، زیرا عالم قبر، برزخ و پس از آن قیامت، منزلگاه های بسیار حساس و مهمی است که بدون آمادگی برای انسان ها بسیار سخت و وحشتناک خواهد بود. در این فصل متذکر شده ایم در کتاب مقدس درباره یاد مرگ و ضرورت توجه به آن و آثار یادمرگ نکات قابل تأملی بیان نشده است و آیه و یا آیاتی به صراحتا درخصوص اندیشیدن درباره مرگ در کتاب مقدس بیان نشده است ولی اندیشمندان یهود سعی کرده اند تا وحشتی را که به هنگام یادکردن از مرگ بر فرد حادث می شود را کم کنند. فصل پایانی این تحقیق را درباره آثار و دستاوردهای فردی و اجتماعی مرگ اندیشی و تفکر کردن درباره آن و پیامدهای دوری از آن در نهج البلاغه پرداخته ایم. توجه کردن به مرگ و اینکه هر فردی با پایان رسیدن اجلش، خواهد مُرد، سبب می شود که انسان به دنیا به چشم زیبا بنگرد و از روزمرگری و ابتذال در دنیا رها شود و اینکه دنیا را تنها پلی برای رسیدن به آخرت و منزل جاویدان بداند و مرگ را پایان دهنده زندگی گذرای این جهان بداند و به دنبال عبرت از گذشتگان باشد. کلیدواژه ها: مرگ، موت، اجل، معاد، روح، دنیا، ملک الموت، آخرت